College #5 + #6: Paradigmatische Analyse

Vanuit de semiotiek (1) van de afgelopen weken zetten we nu een stap richting het bekijken van beelduitingen. Hoe kunnen we deze vanuit een wetenschappelijk standpunt bekijken? Een manier om naar een film, serie of andere vorm van bewegende beelden te kijken is door middel van paradigmatische analyse.

Paradigmatische Analyse
Voordat we inhoudelijk naar de paradigmatische analyse kunnen kijken zullen we eerst moeten definiëren wat dit inhoudt. Peirce maakt een semiotisch onderscheid tussen drie categorieën waarmee alles in de wereld beschreven kan worden: firstness, secondness en thirdness (2). Samengevat betekent dit (3):

(4)

• Firstness: de wereld van de mogelijkheden
• Secondness: de feitelijke keuze, de actie
• Thirdness: patronen, gewoontes, de daaropvolgende wetmatigheid

Volgens dit principe kunnen we een paradigma beschrijven als firstness, en een syntagma (een term die ook bij de paradigmatische analyse hoort) als secondness. Een paradigma is dus een deel, een bouwsteen van de uiting. Het syntagma is de combinatie van paradigma´s die daadwerkelijk wordt gebruikt. Als illustratie: de blokkentoren hiernaast is bijvoorbeeld opgebouwd uit verschillende paradigma´s. Er is een grote keus aan blokken, er zijn gele, groene, blauwe en rode. Hiernaast zijn er van elk één gebruikt, in een bepaalde volgorde. Deze blokken die gebruikt worden en de volgorde waarin ze op elkaar gestapeld zijn is de syntagma.

Bij de paradigmatische analyse wordt dus een uiting stukje voor stukje bekeken, om te proberen zo sec mogelijk tot een uitspraak over deze uiting te komen.

Kritiek
Het is echter onmogelijk om een culturele uiting volledig objectief te beschrijven. Om dit probleem te illustreren grijpen we terug op een illustratie die meerdere malen in de colleges Beeldcultuur is terug gekomen (3).

(5)

Iedere keer dat we een gedachte, iets wat we zien, een cultuuruiting, beschrijven doorgaan we de cirkel object > teken > interpretant. Het is onmogelijk om vanuit een object direct tot interpretant te gaan. Dat betekent dat een object altijd door tekens zal moeten worden omschreven die vervolgens altijd door een persoon worden geïnterpreteerd. Hier ontstaat het fundamentele probleem dat door ieder mens een beeld of cultuuruiting altijd anders zal worden omschreven. Zelfs bij het beschrijven van een allerkleinste eenheid zal de woordkeuze, en dus ook de interpretant, verschillen. Hierbij kan er dus nagedacht worden in hoeverre het dan betekenis heeft om deze kleinste elementen zo sec mogelijk te beschrijven.

Analyse van Black Swan

Aan de hand van een scene uit de film Black Swan (2010) zal ik een paradigmatische analyse geven. Black Swan is een psychologische thriller die balletdanseres Nina volgt. Nina krijgt de kans om Het Zwanenmeer te dansen, maar voor de rol van de zwarte zwaan Odile moet ze loskomen en meer gevoel in haar dans leggen. Des te meer ze zichzelf "los laat" blijkt dat haar terughoudendheid het enige was wat tussen haar en haar waanzin in stond.

In dit fragment zien we Nina de opening van Het Zwanenmeer dansen als princes Odette.



Muziek leidt de scene in - het beeld blijft zwart. Pas na enkele noten zien we de ballerina Nina verschijnen. Ze staat in het midden van het beeld en er is een groot deel van haar omgeving te zien. Dit zou een establishing shot kunnen zijn, ware het niet dat de gehele omgeving zwart blijft. Dit is zeer opvallend; de uitvoering is in een grote zaal waar honderden mensen in zitten, maar in deze gehele scene komen zij niet in beeld. Er wordt volledig gefocust op Nina.

Na het establishing shot wordt er op Nina's voeten ingezoomd, die we volgen terwijl zij over de vloer heen danst. De nadruk op haar voeten (we volgen haar voeten voor wel 20 sec, waarna pas weer haar lichaam langzaam in beeld komt) kan wijzen op Nina's controle en vasthoudendheid. Ook is het opvallend dat ze in en uit de spotlight danst - op het randje van licht en duisternis. Deze lijn kan ook doorgetrokken worden naar haar geestelijke gezondheid; ze bevindt zich op de afgrond van waanzin.

Dan verschijnt de zwarte prins en beweegt de camera mee over zijn schouder. Vanaf dat moment horen we ook geluiden die niet alleen met de muziek te maken hebben: een zucht van Nina, de luchtverplaatsing als ze zich omdraait. We horen haar ademen, ze is niet meer de afstandelijke perfecte ballerina. De scene krijgt een surrealistisch karakter als de prins opeens van gedaante verandert in een soort van duistere vogelverschrikker. Vanaf dat moment worden zowel de muziek als de camerabewegingen erratischer en drukker, en krijgen we steeds meer glimpsen van Nina's gezicht die in paniek lijkt te raken. Als de prins uit het beeld verdwijnt blijft de camera op Nina's gezicht gefocust, totdat ze als een zwaan wegtrippelt. Op het ritme van de beweging van haar armen horen we het geruis van vleugels, een ander teken dat er iets niet helemaal klopt aan de scene. Op het einde fade het beeld terug naar zwart.

Bronnenlijst:

1. Celine Frohn, 2012 http://beeldcultuurceline.blogspot.nl/2012/09/college-3-semiotiek.html
2. Peirce, 1904
3. College Beeldcultuur, Universiteit van Tilburg
4. Origineel http://www.lockfast.nl/nl/index.php?p=90 Bekeken op 29-09-2012
5. Naar Van Driel, 2004

***

Zelfbeoordeling
Als een cijfer voor mijn blog zou ik mezelf een 7 geven. Ik begrijp de lesstof goed, en zoek hier vaak ook nog extra informatie over op. Ook heb ik alle kritiek die ik heb gekregen direct in mijn blog verwerkt (geen bronvermelding, meer plaatjes, kortere regels, tussenkopjes gebruiken). In de komende weken ga ik streven door middel van kritisch tegenover de leerstof te staan mijn blog te verbeteren tot een 8.